هیدن پری: دگرسازی ژنیتیکی پشه مالاریا به منظور مبارزه با بیماری مالاریا
متن سخنرانی :
و اما، من دوست دارم که با تمرکز به روی خطرناک‌ترین حیوان دنیا شروع کنم.البته، وقتی که صحبت از حیوانات خطرناک میشه، اغلب مردم ممکنه که به شیر، ببر، یا کوسه فکر کنن. در حالیکه، خطرناک‌ترین حیوان پشه است. در طول تاریخ بشری تا کنون، هیچ حیوانی به اندازه پشه انسان نکشته است در واقع، اگر که تمام حیوانات قاتل انسان را جمع بزنیم، پشه از آنها فراتر خواهد زد. پشه حتا از جنگ هم بیشتر از از انسان قربانی گرفته است.
و این آدم رو به فکر فرو میبره، مگه نه...؟ و این که لابد انتظار داریم که با این همه دانش‌مان، این همه پیشرفت‌مان در جامعه، با این عظمت در شهر سازی‌مان، با این تمدن نوین‌مان، این بهداشت فرا گردمان، و این ثروت هنگفت‌مان، بالاخره راه بهتری برای کنترل پشه می‌‌یابیم. و نهایتا شیوع بیماریها را کاهش دهیم. ولی، متاسفانه این حقیقت ندارد. چه اگر این انتظار حقیقت می‌‌داشت، ما سالیانه، بیش از دویست تا سیصد میلیون مورد بیماری مالاریا نداشتیم. و نتیجتأ هم سالیانه یک و نیم میلیون کشته در اثر بیماری مالاریا نداشتیم. و بالطبع، بیماریی که واقعا تا پنجاه سال پیش ناشناخته بود، هم نمی‌‌داشتیم. حالا، به یکباره تبدیل شده به عظیم‌ترین ناقل ویروس بیماریی که آن را "تب نوبه" می‌‌نامیم.
یعنی، واقعا پنجاه سال پیش هیچکس، هیچی راجع به این بلا نمیدونست، و یا لااقل به جرات می‌تونم بگم که هیچکس در قاره اروپا چیزی ازش نمیدونست. ولی، در حال حاضر، طبق آمار سازمان بهداشت جهانی سالیانه پنجاه تا صد میلیون نفر گرفتار مالاریا می‌‌شوند. این تعداد یعنی به اندازه کًل جمعیت کشورانگلستان. یعنی، همه ساله مالاریا جمعیتی معادل کًل جمعیت انگلیس را گرفتار می‌‌کند. آمار دیگه تعداد مبتلایان به عفونت مالاریا رو حتا دو برابر تخمین میزنن. و نیز سرعت رشد "تب نوبه" به طرز خارق العاده‌ای بالا رفته... ظرف پنجاه سال گذشته، میزان شیوع "تب نوبه" سی برابر افزایش داشته.
حالا، اجازه میخوام که کمی راجع به تب نوبه توضیح بدم، البته، برای افرادی که علاقه مندن که بدونن....اصولا، "تب نوبه" چیست؟ تصور کنید که در تعطیلات هستین. حالا، فرض کنیم که به یکی از کشورهای کارا ایبین رفتین، یا اینکه رفتین مکزیک، یا یکی از این کشورهای آمریکای لاتین. یا حتی آسیا، آفریقا، یا هر جای عربستان سعودی، حتا بیاین فرض کنیم رفتین هند، خاور دور هیچ فرقی نداره: همون پشه اونجاست، و همون بیماری. در نتیجه، هر جا که باشید در خطرید. حالا فرض کنیم پشهای نیشتون زده که ناقل ویروس مالاریاست. احتمالا، اولش علائم سرما خوردگی رو نشون میدین. تازه، نه چندان حاد. می‌تونید حالت تهوع و سر درد هم داشته باشید، بعدش هم کوفتگی مفرط عضلانی، طوری که حس می‌‌کنید استخوناتون داره خورد میشه. و در واقع لقب این بیماری از همین استخوان دردش گرفته شده، به این بیماری، لقب "بیماری استخوان شکن" داده‌اند. به دلیل درد طاقت فرسایی که بیمار می‌کشد.
حالا، با وجود عجیبیش ولی بعد از اینکه بار اول گزیده شده و بیماری می‌شوید، بدنش تان ، آنتی بادی (پاد زهر) تولید میکنه. در نتیجه، اگه بار بعد، توسط همان گونه پشه دوباره گریده شوید، این‌بار روی بدن شما تاثیری نداره. ولی، موضوع اینه که فقط یک گونه ویروس وجود نداره، بلکه چهار گونه ویروس مالاریا داریم. در نتیجه، همان پاد زهری که نسبت به یک گونه ویژه ویروس به بیمار ایمنی داده بود، و باعث حفاظت بیمار از آن گونه ویژه مالاریا شده بود، در واقع، نسبت به سه گونه باقیمانده، بیمار را بسیار مستعد تر می‌‌کند. بنابراین، بار بعدی که بیمار مبتلا به "تب نوبه" میشه، اگر که این بار ویروس گونه متفاوتی، از بار قبل باشه، بیمار مستعد تر و مقاومت کمتری در مقابل بیماری دار علائم بیماری وخیم تر بروز میکنه. و در واقع بیمار این بار دچار انواع حاد تری از بیماری می‌‌شود، نظیر: تب توام با خونروش، و یا سندرم شوک. درنتیجه ، اگر که بار اول از "تب نوبه" اکراه دارید، دومین بار، قطعاً از آان انزجار خواهید داشت.
حالا ببینیم: چرا اینقدر سریع پخش میشه؟ جواب این سوال، این حشره است. بهش میگن: "ایدیز اجیپتی". همون طوری که از اسمش معلومه این پشه از آفریقای شمالی اومده و در سرتاسر دنیا پراکنده شده. توجه داشته باشین که هر یک دونه پشه، در سرتاسر عمرش فقط حدود ۱۸۳ متر پرواز میکنه. این حشرات خیلی دوردست نمیرن. ولی، کاری رو که خیلی خوب بلدن، کولی گرفتنه! بخصوص، تخمشون! تخماشون رو توی آب راکد میریزن، مثل آب استخر، گودال آب، هر جور آب بارون که توی گودالی جمع شده، و حتا توی یه گلدون جمع شده باشه. هر جایی که آب راکدی جمع شده باشه، تخماشون رو میریزن. و حالا، اگر که این آب راکد کنار بندری، اسکله‌ای و یا هر جور خط نقلیه‌ای باشه، وسیله‌ای میشه که تخم این پشه رو به سرتاسر دنیا انتقال میده. و این چیزیه که اتفاق افتاده، در واقع خود نوع بشر، تخم این پشه رو به سرتاسر دنیا انتقال داده. و تا کنون، این حشره بیش از صد کشور دنیا رو گرفتار کرده. یعنی، بیش از دو و نیم بیلیون نفر از جمعیت دنیا در محل سکونت این پشه، زندگی می‌‌کنند.
واسه اینکه شاخصی از سرعت تکثیر این پشه بهتون بدم، چند تا مثل واستون میارم در اواسط سالهای هفتاد، برزیل اعلام کرد که ما "ایدیز اجیپتی" نداریم. در حال حاضر، برزیلی‌ها سالانه یک میلیارد دلار صرف کنترل، و انهدام این پشه میکنن. و تازه، این هزینه صرف انهدام فقط و فقط یکی از گونه‌های این پشه می‌‌شود. دیروز یا دو روز قبل، درست به خاطرم نیست یکی از خبر نگاران خبرگزاری بین‌المللی انگلیس اعلام کرد که "مدیرا" (جزیره‌‌ای در اقیانوس اطلس، واقع در شمال شرقی جزایر قناری) شاهد اولین کیس‌های مالاریای خود شد. تا کنون، ۵۲ کیس قطعی و چهار صد کیس احتمالی شناسایی شده اند. این اخبار فقط دو روز قبله. جالب اینجاست که این حشره همین سال ۲۰۰۵، رسیده به "مدیرا". و به فاصله فقط چند سال ما شاهد اولین کیس‌های "تب نوبه" در "مدیرا" هستیم. در نتیجه، راسخ‌ترین نتیجه‌ای که میگیریم اینه که: هر جا که این پشه میره، "تب نوبه" دنبالش میکنه. زمانی که پشه به منطقه‌ای حمله ور میشه و افراد مبتلا به تب نوبه رو نیش میزنه بیماری رو با خودش از جایی، به جایی، و جایی دیگر و دیگر انتقال میده. این طوری میشه که شیوع پیدا کرده و اپیدمیک (همه گیر) میشه.
در نتیجه، ما بایستی این پشه رو منهدم کنیم. فکر کنم که کار چندان دشواری نباشه. خوب، دو تا راه اساسی واسه این کار وجود داره. راه اول به وسیله حشره کش هاست. یعنی از مواد شیمیایی استفاده کرده و در آبهایی که این حشرات تولید مثل می‌‌کنند، انتقال دهیم. خوب این در مناطق شهری و مسکونی کار بسیار دشواریه. ما بایستی که این مواد شیمیایی مون رو توی هر گودالی، برکه ای، شکاف تنه درختی بریزیم. واقعا، این راه خیلی عملی نیست. خوب، راه دوم هم اینه که این حشره رو تو هوا بکشیم. این تصویری از سمپاشی است. اینجا، کاری که این سمپاش داره میکنه اینه که ترکیبی از مواد شیمیایی و بخار رو در محیط پخش میکنه. همین کار رو ما با افشان‌های حشره کش در منزل انجام میدیم. ولی، این سمپاشی‌ها (چه در منزل چه در محیط بیرون)، واقعا خوشایند نیستند چه اگر می‌‌بودند، ما نه تنها این فراز حجیم رو در افزایش جمعیت پشه، بلکه در وقوع "تب نوبه" نداشتیم. در نتیجه، سمپاشی خیلی موثر نیست، ولی احتمالا، بهین ابزار ما تا به امروز است. نا گفته نماند، که حقیقتا یکی از بهترین ابزار پیش گیری مالاریا چه واسه من، چه خود شما پوشیدن بلوز آستین بلنده. البته به علاوه کمی افشان "دیت" (نوعی افشان حشره گریز است)، روی لباستون.
پس بیاین از اول شروع کنیم. بیاین که یه محصولی ابداع کنیم درست جواب کار ما را بده، بیاین تصمیم بگیریم که چی میخوایم. خوب، این پر واضحه که ما محصولی میخوایم که کاربرد داشته باشه، یعنی، جلوی ازدیاد جمعیت پشه رو بگیره. اینکه یه پشه اینجا، سه تا اونور بکشیم، هیچ فایده‌ای نداره. در نتیجه، یه چیزی میخوایم که مستقیما کاهش جمعیت پشه رو هدف بگیره، تا که پشهای نباشه که بیماری رو انتقال بده. بدیهی است که این محصول ما نمی‌تونه واسه انسان مضر باشه. چونکه، قراره که در محیط مسکونی انسان ازش استفاده کنیم بنابراین، بایستی که برای انسان امن باشه. از طرفی، نمیخواهیم که اثر دائمی روی محیط زیست داشته باشه. ضمنا، نمیخواهیم که راه غیر قابل بازگشتی بریم. شاید، ظرف بیست، سی سال آینده محصول بهتری به بازار بیاد. قبول. ولی، ما هیچ چیزی که تأثیر دائم به روی محیط زیست داشته باشه نمیخواهیم. در ضمن، چیزی میخواهیم که ارزون و یا مقرون به صرفه باشه. چونکه ممالک بسیاری درگیر این موضوع هستند، بعضی‌‌هاشون اقتصاد در حال رشد داران، و بعضی خود کشورهای جوانی با در آمد پایین هستن. و در نهایت، ما یک محصول ویژه میخواهیم. حالا، گر چه ما محصولی میخواهیم که این پشه و نهایتأ، "تب نوبه" رو مهار کنه، ولی، در عین حال نمیخواهیم که حشرات دیگه رو منقرض کنیم. چونکه، بعضی حشرات بسیار مفیدند، و بعضی‌‌ها هم، در چرخه اکوسیستم بسیار ضروری. حالا این یکی نیست، این یکی بهمون حمله کرده. ولی، خوب ما نمیخواهیم که بقیه حشرات رو هم با این یکی نابود کنیم. هدف ما فقط همین یکیه. و اغلب اوقات هم، این حشره یا توی خونه، یا اطراف خونمون زندگی میکنه. بنابرین، هر جور سمی هم که درست کنیم، نهایتاً سر از تو خونه‌های مردم در میاره، توی اتاق خواب ها آشپز خونه‌ها و امثالهم.
از طرفی، ما دو جور شاخص بیولوژی در مورد این پشه میدونیم، که حقیقتا در عملی کردن این پروژه خیلی به ما کمک کرده. این دو شاخص از این قرارند، اول: که پشه "نر" نیش نمی‌‌زنه. در واقع، این فقط ماده‌ها هستند که نیش می‌‌زنند. پشه نر محاله که نیش بزنه، چونکه قادر به این کار نیست. علتش اینه که ابزار این کار رو نداره. ( اناتومی فک و دهن پشه نر فاقد نیش است). فقط پشه ماده ابزار نیش زدن رو داره. و اما شاخص دوم بیولوژیکی که ما در مورد این پشه میدونیم، اینه که: "نر ها" تبهر ویژه‌ای در یافتن ماده‌ها دارند. هر آینه، "نری" رو در هوا رها کنیم، در صورتیکه "ماده ای" در آان اکناف و اطراف باشه، بی درنگ پیداش میکنه.
در نتیجه، ما اساساً، از این دو ویژه گی استفاده کرده ایم. خوب، حالا یه تصویری از یه سناریوی طبیعی بهتون میدم: پشه نر با ماده جفت گیری میکنه، و نتیجه‌اش تعداد کثیری از تخم میشه. پشه ماده، هر بار حدود صد تا تخم میذاره. رقمی حدود پانصد تا در طی طول عمرش. حالا، اگر که پشه نر حامل ژنی باشه که جنین پشه رو بکشه، اونوقت، اون پشه نوزاد هرگز متولد نمیشه. و در نتیجه، به عوض اینکه پانصد پشه پرواز کنان داشته باشیم، هیچ پشهای نخواهیم داشت. و حتا اگر که بیشتر از این نرهای "به اصطلاح" عقیم داشته باشیم، اونوقت، نوزادان پشه در مراحل مختلف رشدشون، می‌میرن. البته، به یاد داشته باشین که من این نرها رو موقتا، "عقیم" می‌‌نامم. حالا، هر چه بیشتر از این نرهای عقیم در محیط داشته باشیم، احتمال اینکه ماده‌ها با نرهای عقیم جفت گیری کنند، بالا تر میره. با این وصف جلوی رشد جمعیت پشه مالاریا گرفته میشه. در نتیجه، نرها می‌رن بیرون، در جستجوی ماده ها، که جفت گیری کنن. اگر که جفتی پیدا کردن، بعد از جفت گیری نوزادی در کار نخوهد بود. اگر که جفتی هم پیدا نکردن، در نهایت می‌میرن. طول عمرشون فقط چند روزی است.
و این دقیقا اون چیزیه که ما میخواهیم. این تکنولوژی چند سال پیش در دانشگاه آکسفورد (انگلستان) ابداع شد. کمپانی اوکسی تک" که حدود ده سالی است که ما داریم باهاش کار میکنیم، به دنبال راه های فارماکو لوژیکی بود که دیگر شرکت‌های دارویی، دنبال میکنن. بنابراین، نتیجه ده سال تحقیق، آزمایش، و تکامل مرحله‌ای است که ما معتقدیم، آماده بهره برداری است. و بعد از اون ما رفتیم در مناطق مسکونی. البته، همیشه با اخذ رضایت انجمن محلی (معتمدین محل). و پیوسته با کسب اجازه مخصوص. تا کنون، ما یک آزمایش تحقیقی در جزیره کوچکی، به نام کیمن واقع در مالزی انجام داده ایم، و دو تای دیگر در برزیل.
و نتیجه چی بود؟ نتیجه بسیار خوب بود. در عرض چهار ماه از انتشار - نرهای عقیم - جمعیت این پشه ملاریا رو در روستا‌های مربوطه (ما بیشتر از روستاها شروع کردیم) با جمعیتی در حدود دو تا سه هزار نفر و از مناطق کم جمعیت شروع کردیم، تعداد پشه مالاریا رو در این مناطق در عرض ۴ ماه به چیزی نزدیک به ۸۵ درصد پایین آوردیم. ارقام بعد از این زیاد قابل محاسبه نیست، چونکه تعداد زیادی از این پشه‌‌ها نمونده، و این امر، محاسبه دقیق پشه‌‌های باقی مونده رو مشکل میکنه. این چیزیه که ما در کیمن (واقع در مالزی) مشاهده کرده ایم، و همچنین، همین را نیز در زمان آزمایش هامون، در برزیل مشاهده کردیم.
کاری که الان داریم میکنیم، اینه که همین کار رو در شهرک‌های پر جمعیت تر، مثلا پنجاه هزار نفری انجام بدیم، به دلیل اینکه همین روش رو با مقیاس‌های بالاتر آزمون کنیم. و به این منظور، ما یک واحد تولیدی درآکسفورد ایجاد کردیم. این واحد تولیدی در جنوب شهر آکسفورد واقع شده است، و این جایی است که ما در حقیقت این پشه‌‌های عقیم رو تولید میکنیم. ما میتونیم این پشه‌‌ها رو در سطحی کمی بیشتر از مساحت این فرش قرمز زیر پای من تولید کنیم من رقمی در حدود بیست میلیون در هفته، از این پشه‌‌ها تولید می‌‌کنم. و نیز میتونیم که به سراسر دنیا انتقالشون بدیم. خیلی گرون نیست، چونکه در حجمی معادل یک فنجان قهوه جا میگیرن. لیوانی به اندازه یک فنجان قهوه گنجایش نگهداری سه میلیون تخم پشه رو داره. در نتیجه، خیلی نگران وسایل سنگین نقلیه نیستیم! (خنده حضار) بنابرین، ما محصولی تولید میکنیم که کارخانهٔ سازنده آن: "کارخانه پشه سازی نام دارد"! و امروزه در برزیل، محلی که ما اولین آزمون‌ها مون رو محک زدیم، خود دولت برزیل اولین کارخونه پشه سازیشون رو زده، که فی الوقع، از مال ما خیلی هم وسیع تره. و ما قصد داریم که از این کارخونه، برای آزمون مقیاس‌های فراتر، در برزیل استفاده کنیم.
مشاهده بفرمایین: اینجا، تخم پشه هار رو ارسال کردیم. نرها رو از ماده‌ها جدا کردیم. نرها توی لیوان‌های کوچیک قرار داده شدن، و وانت راه افتاده و با ماشین در حال حرکت، نرها رو آزاد میکنن. البته، مقداری هم محاسبه لازم داره به این معنی که: هدف اینه که این پشه‌‌ها جوری پخش بشن که ما مطمئن بشیم که تمام منطقه هدف رو پوشونده باشن. در نتیجه، بایستی که یه نقشه گوگل با خود داشته باشیم و منطقه رو تقسیم بندی کنیم، سپس، فراز دور دست پرواز پشه‌‌ها رو محاسبه کنیم، تا یقین کنیم که طوری این پشه‌‌ها رو پخش میکنیم، که تمام منطقه هدف رو در بر بگیره، اونوقت برگردیم. و در زمان بسیار کوتاهی جمعیت پشه مالاریا به طرز فاحشی پایین می‌‌آید.
ما از این روش در کشاورزی هم استفاده کرده ایم. گونه‌های مختلفی در کشاورزی در حال توسعه است، و امیدوارم به زودی بتونیم هزینه‌اش رو تهیه کرده، و نگرشی دیگر به مالاریا داشته باشیم.
خوب، این موضع کنونی ما بود. و من مایلم که چند تا ایده دیگه رو هم در اختیارتون بذارم، بدین معنی که: اینجاست که بیولوژی ( زیست شناسی ) در بعضی جوامع مترقی این نواحی، به خدمت شیمی میاد. گواینکه این راه آورد‌های بیولوژی به گونه‌های مختلف عرضه می‌‌شوند. و اگر که به مهندسی ژنتیک بیاندیشیم، در حال حاضر، آنزیم‌هایی در باب پروسه‌های صنعتی پیدا کردیم، به انضمام آنزیم‌های تغییر یافته ژنتیکی در اغذیه. محصولات کشاورزی جی. ا‌م. شرکت‌های دارویی، در واکسن سازی همه و همه، اساساً، از همین تکنیک استفاده می‌‌کنند، فقط با محصول نهایی بسیار دگرگون. و من طرفدار این روشم. یعنی، واقعا هم هستم. به ویژه، زمانی که تکنولوژی‌های قدیمی یا کار ساز و موثر نیستند، یا اینکه تائید نمی‌‌شوند. و گر چه تکنیک کار یکسان است، حاصل کار بسیار بسیار دگرگون است. مثلا، اگر که روش ما را در نظر بگیرید، و آن را به طور مثال، با محصولات جی. ا‌م. مقایسه کنید، هر دو روش سعی بر تولید هنگفت دارند. هر دو هم فواید جنبی دارند، که این در مورد کارخانهٔ ما، کاهش فاحش تعداد پشه مالاریا است. یعنی، زمانیکه شرکت محصولات غذایی جی. ا‌م. سعی در محافظت یک گیاه داره، و به طور مثال، اون گیاه رو به یک جور کارایی مسلح میکنه، ما درست بر عکس اینو انجام میدیم. یعنی، ما پشه مالاریا رو ور می‌داریم، و به واژگونه‌ترین خاصیت ژنتیکی که ممکن بود این پشه به ارث می‌‌برد، مجهزش میکنیم. یعنی، قدرت موثر تولید مثل رو ازش میگیریم. بنا براین، برای پشه مالاریا این، بن بست هولناک مرگ است .
خیلی متشکرم. (تشویق حضار)
